‘UNIVERSITI KEUSAHAWANAN’: BERSEDIAKAH MALAYSIA?

Assalamu'alaikum dan salam hormat,

Semenjak kewujudan universiti lebih seribu tahun yang lalu, ia merupakan antara institusi yang paling stabil di dunia berbanding institusi lain. Dalam zaman moden ini, dengan misi asalnya berpaksi kepada pengajaran, universiti kemudiannya mengalami transformasi pertama dengan tambahan misi kedua iaitu penyelidikan.  Berdasarkan  inisiatif  Wilhem von Humboldt, University of Berlin yang ditubuhkan tahun 1810 merupakan universiti penyelidikan pertama yang menyepadukan dua misi universiti iaitu pengajaran dan penyelidikan, serta kemanusiaan dan sains. Model yang dipanggil Model Humboldtian ini berpaksi kepada kebebasan dari segi pemikiran, pengajaran dan pembelajaran, serta penyelidikan dan kesarjanaan banyak mempengaruhi kewujudan universiti di Eropah dan Barat kemudiannya.

Setelah mengalami pelbagai evolusi dan kemajuan,  universiti mengalami transformasi kedua dengan penambahan misi ketiga iaitu keusahawanan (dan sosio ekonomi). Burton Clark dan Henry Etzkowitz merupakan dua sarjana awal yang memperkatakan mengenai konsep Universiti Keusahawanan (Entrepreneurial University) pada awal 1980-an. Transformasi  ini  bermakna universiti perlu mengintegrasi komponen keusahawanan dan sosio-ekonomi dalam misinya, manakala semua fakulti dan pusat tanggungjawab perlu mensejajarkan misi dan aktiviti mereka dengan misi yang baru ini. Ini seterusnya menyebabkan transformasi kepada  kegiatan pengajaran, penyelidikan dan pentadbiran universiti, dengan  universiti  tidak diharapkan berfungsi sebagai gedung ilmu sahaja-mata tetapi  turut  menyumbang kepada pembangunan keusahawanan, kelestarian sosial dan ekonomi  di peringkat wilayah, nasional mahupun global.

Aktiviti pengajaran berkaitan keusahawanan diperkenalkan rentas fakulti, elemen keusahawanan diserapkan dalam kursus semasa, aktiviti keusahawanan dan pembudayaan keusahawanan diperkasakan dalam kalangan pelajar, pusat keusahawanan ditubuhkan, kepakaran keusahawanan dipertingkatkan, dan program akademik baru dilahirkan dengan hasilnya untuk melahirkan graduan keusahawanan (entrepreneurial graduate)  yang memiliki ciri, sifat, nilai dan kelakuan keusahawanan.  Dalam masa yang sama, kegiatan universiti tidak berlegar sekitar  penyelidikan asas dan  rentas disiplin, menemui suatu ilmu baru, menghasilkan sarjana,  menerbitkan makalah berkualiti, mendapat anugerah atau menerima kenaikan pangkat. Penyelidikan gunaan dan translasi diharapkan mampu menyelesaikan masalah dunia dan negara seperti pemanasan global, pencemaran, wabak penyakit, kemiskinan, kualiti kehidupan, akses pendidikan dan pengangguran. Penyelidikan juga diharapkan berupaya menghasilkan teknologi baru, mencadang polisi baru, mencipta usahaniaga baru, termasuk melahirkan usahawan baru dalam kalangan ahli akademik, sarjana yang dihasilkan, graduan dan pelajar.

Aktiviti pentadbiran universiti juga mengalami pembaharuan. Universiti memerlukan Lembaga Pengarah dan pasukan pengurusan yang profesional dan berpengalaman yang mampu membawanya mendepani persaingan tanpa sempadan, selain struktur dan governans baru  yang dinamik, lentur, kurang birokrasi, dan pantas bertindak. Penyepaduan dan penjajaran ketiga-tiga misi dengan  gaya kepemimpinan dan budaya baru,  perubahan nilai, sikap dan kelakuan,  serta penambahbaikan  kemahiran dan sistem semasa amatlah diperlukan. Kewujudan pelbagai jawatan sokongan dan pengurusan, skop dan spesifikasi kerja, laluan kerjaya dan kenaikan pangkat perlu mengalami transformasi dan rekacipta semula. Kewujudan pelbagai jawatankuasa dan pusat tanggungjawab harus dipersoal kerelevannya dan direka bentuk semula berdasarkan tiga misi ini. Penubuhan struktur matriks, unit perniagaan strategik, subsidiari baru, jawatan eksekutif baru di bawah Pusat Tanggungjawab merupakan antara amalan terbaik semasa sebagai contoh.

Ahli akademik merupakan komponen terpenting dalam merealisasikan Universiti Keusahawanan.  Tugas dan tanggungjawab mereka menjangkaui universiti dan merentasi komuniti, industri,  dan negara. Mereka disasarkan  menjadi pencetus idea dan gagasan baru untuk negara, penggubal dasar, perunding terkemuka industri, pakar rujuk bidang kepakaran, dan panel penasihat kerajaan/industri/komuniti, Ahli akademik dihasrat menjadi ulama  terkenal di Asia Tenggara, pakar bedah dikagumi, saintis tersohor dalam kajian Tropika, pencipta bahasa baru teknologi maklumat, pakar keganasan diiktiraf dunia, dan perunding undang-undang di peringkat antarabangsa.   Mereka disasarkan berupaya membuat penemuan baru, mengkomersilkan hasil Penyelidikan dan Pembangunan (R&D),  membangunkan  teknologi baru dan produk baru, memindahkan pengetahuan baru kepada industri dan komuniti,  sehingga mengembangkan perniagaan baru dan bergelar CEO.  

Kajian kejayaan Universiti Keusahawanan menzahirkan beberapa dasar dan amalan terbaik. Di Amerika Syarikat, Akta Bayh-Dole (1980) sering dikatakan sebagai  dasar utama yang mempercepatkan  kemajuan dan pengkomersilan kegiatan R&D di universiti. Kepantasan universiti di sana dalam mendepani Revolusi Perindustrian 4.0 (IR 4.0)  dikaitkan dengan ekosistem keusahawanan yang  saling melengkapi di universiti dan sekitaran seperti perjawatan baru di universiti, bank idea, pusat konsep, makmal inovasi, pusat pemindahan teknologi, pusat inkubator, pusat keusahawanan, taman sains dan teknologi, pertandingan rancangan perniagaan, program pembangunan perniagaan, pelbagai Geran Kerajaan dan Industri, dana awal (Seed Funding), serta kewujudan pelabur budiman dan pemodal teroka. University of Warwick merupakan  contoh sebuah  Universiti  yang mampu menjana 70 peratus pendapatannya  dengan mewujudkan puluhan usahaniaga konvensional dan saintifik.  National University of Singapore pula melakukan transformasi menjadi sebuah Universiti Keusahawanan dengan berpaksi kepada perubahan strategi dan dasar utama Kerajaan Singapura yang mengubah ekonominya daripada berasaskan industri kepada kepada ekonomi berasaskan pengetahuan.

Dalam sedekad lalu, Malaysia berjaya melakukan transformasi pendidikan tinggi dengan pelbagai kisah kejayaan  penyelidikan dan kegiatan pengkomersilan. Namun, masih banyak ruang untuk kita menggubal strategi dan dasar bersepadu rentas kementerian, agensi dan industri yang lebih lentur dan akomodatif untuk kemajuan universiti dan negara. Antaranya adalah ‘Kerangka Kerja Penyelesaian Masalah’ yang menjadi teras kegiatan Universiti Keusahawanan di Amerika Syarikat serta kerencaman perjawatan akademik dan bukan akademik. Dalam pada itu, kita perlu mengimbangkan antara kepentingan agama dan kemajuan dunia, nilai kemanusiaan dan nilai komersan, tanggungjawab institusi dan eksploitasi diri serta membina kerangka kerja acuan sendiri.

Prof. Madya Dr. Mohd Hizam Hanafiah  

(Prof. Madya Bidang Pengurusan dan Keusahawanan)

Fakulti Ekonomi dan Pengurusan 

Universiti Kebangsaan Malaysia

8 April 2019 (5.20 petang)